Kadınlar, işgücü piyasasında erkeklere kıyasla hala daha düşük ücret alıyor. Cinsiyete dayalı ücret farkı, sadece ekonomik eşitsizliği değil, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini de derinleştiriyor. Avrupa'da bu fark yavaş da olsa kapanırken, Türkiye gibi ülkelerde mücadele daha uzun bir yol gerektiriyor.
Cinsiyet Eşitsizliği
Ülkemizde ise cinsiyet eşitliği için 300 yıl gerekli olduğunu biliyoruz. Cinsiyete dayalı ücret farkı, yalnızca kadınların ekonomik olarak geride kalmasına değil, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin pekişmesine de neden oluyor. TÜİK verilerine göre biliyoruz ki kadınlar erkeklerden daha az ücret alıyor.
Kadınlar, küresel iş gücü piyasasında da hala erkeklere kıyasla daha düşük ücretler alıyor. Bu durum ekonomik eşitliği sağlamaya yönelik çabaların yetersizliğini gösteriyor. İzlandalı kadınların ücret eşitsizliğine karşı grevi dünya çapında bu soruna dikkat çeken önemli bir örnek. Konuyla ilgili 17 Aralık 2024 tarihli tr.euronews.com sitesinin Avrupa’da cinsiyete dayalı ücret farkını ortaya koyan haberine özetle bakalım.
Avrupa’da Ücret Eşitsizliği
Avrupa'daki bazı iyileşmelere rağmen, kadınlar hala ücretler, işgücüne katılım, istihdam ve işyerindeki hiyerarşik pozisyonlar söz konusu olduğunda ciddi cinsiyet eşitsizlikleriyle karşılaşıyor.
Düzeltilmemiş cinsiyete dayalı ücret farkı, erkeklerin ortalama brüt saatlik kazançlarının yüzdesi olarak ifade edilen, erkekler ve kadınlar arasındaki ortalama brüt saatlik kazanç farkını gösteren önemli bir gösterge. Bu fark, eğitim, yaş, çalışılan saatler veya iş türü gibi faktörler dikkate alınmaksızın hesaplanıyor.
Bu gösterge, kadınların erkeklerden ne kadar daha az kazandığını ortaya koyuyor. 2022 yılında AB'de cinsiyetler arası fark yüzde 12,7 olarak tespit edildi. Başka bir deyişle, kadınlar erkeklerden saat başına ortalama yüzde 12,7 daha az kazandı.
Bu durum, erkeklerin kazandığı her 100 euro (3.667 TL) için kadınların ortalama 87,3 (3.202 TL) euro kazandığını göstermekte. Kısacası, aradaki farkı kapatabilmek için kadınların fazladan 1,5 ay çalışması gerekiyor.
Cinsiyete dayalı ücret farkı AB ve Avrupa Serbest Ticaret Birliği (EFTA) bloğunda önemli ölçüde farklılık gösteriyor. 2022 yılında bu oran birçok ülkede yüzde 17'nin üzerindeydi.
Estonya yüzde 21,3 ile en yüksek cinsiyete dayalı ücret farkına sahip ülke olurken, onu Avusturya (yüzde 18,4), İsviçre ve Çekya (her ikisi de yüzde 17,9) takip etti.
Lüksemburg (yüzde -0,7) negatif bir rakama sahip olan tek ülkeydi, yani kadınlar erkeklerden biraz daha fazla kazanıyordu.
Lüksemburg'un yanı sıra İtalya, Romanya ve Belçika yüzde beşin altında cinsiyete dayalı ücret farkının en düşük olduğu ülkelerdir.
AB'nin "Dört Büyükleri" arasında Almanya (yüzde 17,7) ve Fransa (yüzde 13,9) AB ortalamasından daha yüksek farklara sahiptir.
Avrupa'da Cinsiyetler Arası Ücret Farkı Azalıyor mu?
İlerleme istikrarlı ancak yavaş. 2012 ve 2022 yılları arasında AB'de cinsiyetler arası ücret farkı 3,7 yüzde puanı (pp) azalarak yüzde 16,4'ten yüzde 12,7'ye geriledi.
Slovenya, Letonya, Polonya, Malta, İsviçre ve Litvanya olmak üzere altı ülkede cinsiyetler arası ücret farkı 0,1 puan ile 3,7 puan arasında değişen oranlarda arttı.
İspanya bu dönemde 10 puanlık bir düşüşle cinsiyetler arası ücret farkındaki en yüksek iyileşmeyi kaydederken, onu Estonya (8,6 puan), İzlanda (8,4 puan) ve Lüksemburg (7,6 puan) takip etti.
Almanya ve İngiltere'de sırasıyla 5 puan ve 4,7 puanlık kayda değer düşüşler kaydetti.
Cinsiyete Dayalı Ücret Farkı Özel Sektörde Daha mı Yüksek?
2022 yılında, 24 Avrupa ülkesinden 21'inde cinsiyetler arası ücret farkı özel sektörde kamu sektöründen daha yüksekti.
AB veri ajansı Eurostat'a göre bunun nedeni, kamu sektöründeki ücretlerin çoğunlukla AB'deki kadın ve erkeklere eşit olarak uygulanan şeffaf ücret tarifeleri tarafından belirlenmesi olabilir.
Kamu sektöründeki ücret farkı sadece Portekiz, Slovenya ve Finlandiya'da daha yüksekti.
Güney Kıbrıs kamu sektöründe negatif bir fark (yüzde -0.2) kaydederek kadınların erkeklerden daha iyi ücret aldığını gösterdi. Güney Kıbrıs ayrıca 19.7 puan ile kamu ve özel sektör arasındaki en yüksek farkı kaydetti.
Bu farkın beş ülkede 10 puanın üzerinde olması, ücretlerdeki cinsiyet eşitsizliğinin birçok ülkede güçlü olduğunu göstermekte.
Özel sektörde cinsiyete dayalı ücret farkının en yüksek olduğu ülke yüzde 20,5 ile Çekya olurken, bu ülkeyi Almanya (yüzde 19,9) yakından takip ediyor.
Kadınlar Neden Daha Az Kazanıyor?
Cinsiyetler arası ücret farkının ardındaki nedenler basit değildir ve eşit işe eşit ücret meselesinden çok daha fazlasını kapsıyor.
Avrupa Komisyonu, "Kadınların işe erişim, ilerleme ve ödüllendirme konularında karşılaştıkları çok sayıda eşitsizlik bulunmaktadır," diyor.
Komisyon’a göre, bunun başlıca nedenleri şunlardır:
- Sektörel ayrımcılık: Cinsiyete dayalı ücret farkının yaklaşık yüzde 24'ü, kadınların bakım, sağlık ve eğitim gibi genellikle düşük ücretli sektörlerde aşırı temsil edilmesiyle ilgili.
- Yarı zamanlı çalışma: 2022 yılında AB'de kadınların yüzde 28'i yarı zamanlı çalışırken, erkeklerde bu oran yüzde 8.
- Ücret ayrımcılığı: Kadınlar, bazı durumlarda eşit veya eşit değerde iş yaptıklarında erkeklerden daha az kazanıyor.
- Eşit olmayan ücretsiz iş payı: Kadınlar, erkeklere kıyasla haftada daha fazla çalışma saati harcarken, aynı zamanda çocuklara ve akrabalarına bakım vermek için ücretsiz işlerde daha fazla zaman geçiriyor. Bu durum, kariyer seçimlerini de etkileyebilecek bir gerçeklik. Kadınların çalışmayı bırakma olasılığı erkeklere göre çok daha yüksek. AB'nin ebeveyn izinlerinin eşit paylaşımını teşvik etmesinin nedeni de bu.
- Cam tavan: Hiyerarşideki pozisyonlar, ücret seviyelerini doğrudan etkiliyor. Örneğin, AB'de saatlik kazançlarda en büyük farkın olduğu meslek yöneticilik olurken, kadınlar erkeklerden yüzde 23 daha az kazanmakta.
- Yönetici pozisyonlarındaki düşük kadın temsili: Kadınlar, erkeklerden daha yüksek ücretler almanın yanı sıra genellikle daha düşük pozisyonlarda çalışıyor. 2021'de AB'deki yöneticilerin yalnızca yüzde 35'ini kadınlar oluşturuyor.
Hiçbir AB ülkesinde kadınların yöneticilik pozisyonlarındaki payı yüzde 50'nin üzerinde değil. Letonya (yüzde 46), Polonya ve İsveç (her ikisi de yüzde 43) en büyük paylara sahipken, Kıbrıs (yüzde 21), Lüksemburg (yüzde 22) ve Hollanda (yüzde 26) en küçük oranları kaydetti.
Kadınlar Daha Eğitimli Ancak Daha Az İstihdam Ediliyor
Cinsiyetler arası ücret farkını anlamak için hala birçok faktörün göz önünde bulundurulması gerekiyor.
2022 yılında AB'de üniversiteler, yüksekokullar ve teknik eğitimi de kapsayan yükseköğrenim görmüş kadınların oranı (yüzde 37.1) erkeklerden (yüzde 31.4) açık bir şekilde daha yüksek.
Almanya ve Avusturya hariç neredeyse tüm AB ülkelerinde yükseköğrenim görmüş kadınların oranı erkeklerin oranından daha yüksek.
Ancak AB'de kadınların istihdam oranı (83.6) erkeklerden (yüzde 88.9) daha düşük. Bu rakamlar, kadınların daha eğitimli olmalarına rağmen daha az istihdam edildiklerini açıkça gösteriyor.
Tüm AB Ülkelerinde Erkekler Daha Fazla İstihdam Ediliyor
5-64 yaş arası erkekler için AB istihdam oranı 2023'te yüzde 74,7 ve kadınların oranını (yüzde 64,9) yüzde 9,8 puan aşıyor.
Erkeklerin istihdam oranı, Litvanya'da 0,3 puan ile Yunanistan'da 19,1 puan arasında değişmek üzere, tüm AB ülkelerinde kadınlarınkinden daha yüksek. Aday ülkelerden Türkiye ise 34,6 puan ile uç değer oldu.
İşgücüne Katılımda İyileşme Olsa da Fark Hala Yüksek
Kadınların işgücüne katılım oranı da tüm AB ülkelerinde erkeklerden daha düşük. OECD verilerine göre, 2022 yılında AB'de bu fark 9,9 puan oldu.
Bu rakam 2002 yılında 16,6 puan idi.
Romanya hariç neredeyse tüm ülkeler son 20 yılda bu farkı daraltmaya yönelik iyileşmeler yaşarken, işgücüne katılım oranındaki cinsiyet farkı Romanya, İtalya ve Yunanistan dahil sekiz AB ülkesinde hala 10 puanın üzerindeydi.
İspanya, Malta ve Lüksemburg son 20 yılda işgücüne katılımda cinsiyet farkını daraltma konusunda önemli gelişmeler kaydetti.
