Yaş ayrımcılığı ile nitelikli ama yaşı ileride olan adaylara kıyım kıyım kıyılıyor.
Yaş Ayrımcılığı (Ageism) Nedir?
Ageism (yaş ayrımcılığı) ilk kez 1969 yılında Amerika Ulusal Yaşlılık Enstitüsü başkanı Robert Butler tarafından tanımlanmıştır. Kısaca insanların yaşları yüzünden mağdur edilmelerini anlatır.
Dünya Sağlık Örgütü yaş ayrımcılığını; başkalarının ya da bir kişinin yaşı baz alınarak klişelere (nasıl düşündüğümüz), önyargıya (nasıl hissettiğimiz) ve ayrımcılığa (nasıl davrandığımız) maruz kalması olarak tanımlamıştır.
Nerelerde Karşılaşıyoruz?
Yaşa dayalı ayrımcılıkta Butler’ın da işaret ettiği gibi kişisel, kültürel ve yapısal düzeyde karşılaşıyoruz.
- Kişisel Düzey: Kişinin içinde yetiştiği ortamda yaşa ve yaşlanmaya bakış açısı ile ilgilidir. Burada kişinin içinde yetiştiği ortam ve bu ortamlarda öğrendiği yaşlılığa ilişkin kabulleri etkili olmaktadır.
- Kültürel Düzey: Kültürün yaşlıya bakışı, yaşlılığın medyada nasıl ele alındığı, yaşlılıkla ilgili şakalar, göndermeler etkilidir. Toplumumuzdaki ‘ununu elemiş eleğini asmış’ ‘yaşından utan’ ‘yaş yetmiş iş bitmiş’ ifadelerini kültürümüzün yaşa bakışı olarak ele alabiliriz.
- Yapısal Düzey: Yaşlılara yönelik kurumsal politikaların olmaması, hizmet eksikliği veya yokluğu söz konusudur.
Yaş Ayrımcılığı Örnekleri
Medical News Today web sitesi ‘Yaş ayrımcılığı nedir ve sağlığı nasıl etkiler’ başlıklı makalesinde karşılaşabileceğimiz yaş ayrımcılığı örneklerini aşağıdaki iki ana başlıkta ele almış. Her iki ana başlığı birkaç örnekle şöyle özetleyebiliriz:
- İş Yerinde Yaş Ayrımcılığı: Belirli bir yaşın üstündeki ve altındaki insanları işe almayı reddetmek, bir iş mülakatında adaya yaşını sormak, iş yerinde zorbalık ve taciz, vb.
- Bireysel Yaş Ayrımcılığı: Aile bireylerine sanki onlar görünmezmiş, zeki değilmiş gibi muamele etmek. Yaş üzerinden kişilere değersiz hissettiren şakalar yapmak. Bir kişinin isteklerini ve önceliklerini yaşı yüzünden dikkate almamak vb.
İş Yerinde Yaş Ayrımcılığı
Yaş ayrımcılığı yaşları dolayısı ile mağdur olan hem gençleri hem yaşlıları kapsasa da, şu anda görünen daha çok belirli yaşın üstündekilerin mağdur olduğu. Maalesef ülkemiz, yaşlı bulundukları için işe alınmayan nitelikli insanlar ile dolu. Aday aranılan tüm kriterlere sahip; eğitimse eğitim, tecrübeyse tecrübe, yetkinlikse yetkinlik. Ama “Seni değerlendirmeye alamayız” diyor firma. Sebep? Çünkü yaşlı.
Gerçi ben henüz anlayamadım tam olarak hangi yaştan sonrası büyük / yaşlı sayılıyor. 50 üstü mesela. İş başvurusu yapan 50 yaşının üstü adaya şans veriyor musunuz? 54 yaşında biri firmanıza başvurduğunda yaklaşımınız nasıl oluyor?
Ya 30 üstü. 30 yaşın üstündeki bir aday, mesela 37 yaşında, “temsilci” “uzman” “sorumlu” pozisyonuna başvursa değerlendirmeye alır mısınız? 30 zaten kritik bir baraj anladığım kadarıyla. 30’lu yaşlarındakilere ithafen uyarı mahiyetinde “Ey 30 yaşını aşmamış arkadaşım” başlıklı açık bir mektup da yayınlamıştım.
Sadece 30’u geçmek değil 30’a yaklaşmak bile bazen tehlikeli olabiliyor. 28’in, 29’un işveren tarafından yaşlı bulunduğu vakalar duydu bu kulaklar.
Peki ya 40 yaş üstü. İş başvurusu yapan 40 yaşın üstündeki bir adayın durumu ne olur sizin firmanızda? Fırsat verilir mi, yoksa yaşına bakılıp doğrudan elenir mi?
Hadi sınırları zorlayalım, çıtayı biraz daha yükseltelim. 60 yaş üstüne ne dersiniz? Şansı olur mu? Yok artık değil mi? Bu kadar da olmaz yani. Sen kalk 60’ını geç, yetmiyormuş gibi bir de iş başvurusu yap. Pes valla, olur şey değil.
60’lı yaşlarındaki adayların iş başvurusu yapmaları bile hata sayılacak neredeyse. Neyse ki 65 yaş üstü baş vurduğunda suç duyurusunda bulunmuyorlar. Birileri hızını alamayıp bunu da yapar mı acaba diye tereddüt yaşamıyor da değilim hani.
Aman tamam, tamam; 70’leri yazmayacağım.
Hangi Yaş Yaşlı?
Bu sorunun cevabını da heryasta.org sitesine verdiği röportajla İletişim Akademisyeni Prof. Dr. Yasemin Giritli İnceoğlu versin:
“Avrupa’nın çoğu, Dünya Sağlık Örgütü ile aynı şekilde düşünüyor; yaşlılığın 65 yaşında başladığı konusunda çoğu hem fikir. ABD’de bu yaş sınırı birtakım araştırmalarda, erkekler için 70 ila 71 yaşları kadınlar için ise 73 yaş olarak kabul ediliyor. On yıl kadar kısa bir süre önce İngiltere’de, insanlar yaşlılığın 59 yaşında başladığına inanıyorlardı. Ancak, 2018’de yapılan araştırmalar, bu sınırın 70 yaşına çıktığını gösteriyor. On yıl önce, Türkiye yaşlılığın başlangıcını 55 olarak kabul etti, çünkü o sırada ülkenin ortalama yaşam beklentisi 72 idi. Afrika’da bir ülke olan Libya’da emeklilik yaşı 65’ten 70’e çıkarıldı. Avustralya’da mevcut emeklilik yaşı 67’dir, ancak önümüzdeki birkaç yıl içinde artması beklenmektedir. Hükümet ayrıca yaşlıların daha uzun süre çalışmaya devam etmeleri için baskı yapmaktadır.”
40’ları, 50’leri geçelim, velev ki Dünya Sağlık Örgütü’nün kabul ettiği sınırlarda yaşlısınız. Bu artık işe giremeyeceğiniz, terfi alamayacağınız anlamına mı gelmeli? Elbette hayır.
Birleşik Krallık, ABD, Avustralya, İrlanda gibi dünyanın pek çok ülkesinde yaşa dayalı işe alım yapılamaz, terfi engellenemez. Çünkü ‘yaş ayrımcılığı’ yasa kapsamına alınmış.
Bizde henüz bu yasa olmadığı için maalesef ülkemizde işe alımda yaş bariyeri hala devam ediyor. Güzelim insan kaynağı, yaş ayrımcılığı yüzünden çar çur ediliyor. Okumuş, deneyim kazanmış, yetkinlik geliştirmiş nice kıymetli aday sadece yaşları yüzünden yarışın dışında bırakılıyor. Adaylara da, kurumlara da, bu ülkeye de yazık.
Kaynaklar:
https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/ageing-ageism
https://www.medicalnewstoday.com/articles/ageism
https://heryasta.org/guncel/yas-ayrimciligiyla-mucadele-birincil-gorevimiz/
